Człowiek jest tak skonstruowany, by mógł wszechstronnie rozwijać się w sprzyjających okolicznościach oraz by mógł przetrwać w niesprzyjających. Przetrwanie wspomagane jest przez takie procesy, jak reakcja stresowa.

Gdy pojawia się poczucie zagrożenia, organizm przygotowuje się fizycznie i psychicznie do obrony. Następuje to właśnie poprzez reakcję stresową, czyli stres jest reakcją na dostrzegane zagrożenie. Poczucie zagrożenia to wrażenie subiektywne. Jednak zawsze włącza instynkty przetrwania i zmusza człowieka do walki lub ucieczki.

Reakcja stresowa jest niezależna od naszego racjonalnego myślenia. Decyduje o jej uruchomieniu pień mózgu, który aktywuje współczulny układ nerwowy. My świadomie, w zasadzie, nie mamy na to wpływu!

W stresie intensywnie wydzielana jest adrenalina. Wzmacnia ona główne systemy obronne ciała. Zwiększa się dopływ krwi do serca, płuc i dużych mięśni, szczególnie rąk i nóg. Pomijany jest układ trawienny i mózg. Większa ilość krwi zapewnia większe rozprzestrzenianie się jonów do błon tych komórek, by mięśnie były sprawniejsze.

Mniejszy jest ogólny poziom jonów w całym ciele i obniża się potencjał błon komórkowych z 70 mV do 60 i mniej mV.
Tym samym zmysły się wyostrzają, stajemy się czujni na wszystkie bodźce. Wystarczy więc mniejsza stymulacja do aktywacji systemów obronnych. Jest to korzystne dla walki o przetrwanie. Ale, niestety, obniża nasze możliwości selektywnego skupienia i kontrolowania uwagi.
Kurczenie się mięśni wytwarza ciepło. Pocimy się tracąc wodę. Obniża to dalej, w znacznym stopniu, polaryzację błon komórkowych. Mniejszy potencjał błony daje czujność na najmniejsze bodźce. To bardzo korzystny stan, gdy trzeba walczyć o życie. Bardzo niekorzystny, jeśli trzeba efektywnie się uczyć.
Dodatkowo wydzielany przez korę nadnerczy kortyzol podnosi poziom cukru dodając energii. Obniża też ciśnienie krwi w powierzchniowych naczyniach. Dzięki temu przy zranieniach mniejsze jest krwawienie.

Niestety, co wykazano ewidentnie w badaniach, wszystko to zmniejsza zdolność do uczenia się, osłabia pamięć i koncentrację. Tak więc człowiekowi zestresowanemu trudno skupić się i pamiętać informacje!
Reakcja stresowa daje na krótko siłę i pobudzenie. Mamy więcej energii, ale nie wzrasta nasza inteligencja, kreatywność czy racjonalność!

Dzieci w sytuacjach postrzeganych przez nie jako stresujące, reagują roztargnieniem i przejawami agresji.
Często określa się to jako zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość, upośledzenia emocjonalne. A to normalna, przewidywalna reakcja na stres!

W trudnej sytuacji, od czasu do czasu, trzeba pozwolić sobie na zmniejszenie koncentracji czy racjonalności po to, by wyjść z kryzysu. Ale tylko od czasu do czasu.
Gdy sytuacje stresowe powtarzają się zbyt często i trwają zbyt długo, stres staje się stresem chronicznym. Wówczas pojawiają się prawdziwe problemy.

Chroniczny stres, to stałe zachowanie ukierunkowane na przetrwanie.
Stwarza to zupełnie inne warunki dla rozwoju mózgu. Ponieważ rozwój sieci nerwowych w mózgu i mielinizacja skoncentrowana jest na obszarach przetrwania, to rozwój sieci w mózgu limbicznym i nowej korze jest ograniczony. A te części mózgu odpowiadają za sprawność intelektualną i zdrowe zachowania.

Tak więc, ludzie żyjący w dużym stresie nieodpowiednio rozwijają drogi nerwowe. Tworzą fundamenty dla innego uczenia się i rozumowania, dla innego typu działania czy twórczości. Są to zachowania i działania ukierunkowane na przetrwanie i walkę! Gdy przetrwanie staje się najwyższym celem człowieka, wyższe ośrodki myśli i kontroli nie mogą się w pełni rozwinąć!
Do takich warunków człowiek się przyzwyczaja i nie zauważa w tym nic złego. Kształtuje się tzw. „generalny syndrom adaptacji” - mechanizm pozwalający ciału nieustannie dostosowywać się do stresu. Życie w stresie staje się stylem życia.

Z powodu takich stresorów, jak np. ciągła obawa przed przemocą, niepewna przyszłość, niestabilny dom, rywalizacja w szkole czy na rynku pracy, szybkie tempo życia, nieefektywne zarządzanie stresem ponosimy trudno odwracalne konsekwencje. Płacimy za to ograniczeniem zdolności i zmniejszeniem własnego potencjału życiowego. Płacimy my i płacą nasze dzieci! Bo dzieci są znacznie bardziej wrażliwe na środowisko niż dorośli!

Wiadomo również, że wysoki poziom stresu i adrenaliny to osłabienie układu odpornościowego, to otwarcie ciała na choroby i infekcje np. chroniczną infekcję ucha, to w końcowym efekcie, zniszczenia w obrębie struktur mózgowych.
Taka sytuacja powoduje zmiany w monocytach i innych białych krwinkach, a przez to dalsze zmiany w układzie odpornościowym.
Silne nierozładowane emocje, strach, złość zawsze oddziałują na sympatyczny układ nerwowy i eksplodują jako przemoc lub manifestują się wewnętrznie jako choroba. Emocje i zdrowie są głęboko współzależne.

Tak więc w każdym przypadku, gdy stymulowana jest reakcja stresowa, proces uczenia się jest hamowany, a organizm staje się bezbronny wobec chorób!

Nasza konstrukcja fizyczna zaprojektowana i dostrojona jest tak, by reakcja stresowa była krótka. Jej celem jest wyprowadzenie organizmu z niebezpieczeństwa. Potem wszystko ma wracać do normy – czyli do życia w stanie spokoju i zadowolenia.

Natura zdecydowała, że najwyższym priorytetem dla wszystkich istot żyjących jest po prostu życie.
Dlatego wiele fundamentalnych potrzeb zaspokajanych jest przez instynktowne popędy i automatyczne reakcje.
Stąd nie zawsze i nie w pełni możemy decydować o naszym życiu. W sytuacji stresowej pełną kontrolę i wpływ na ciało i umysł mamy tylko odpowiednio wcześniej – zanim włączy się automatyzm naszego organizmu.

Przed włączeniem reakcji stresowej wybieramy sposób postrzegania i przetwarzania naszych doświadczeń. Decydujemy, czy podchodzimy do nich spokojnie, czy pozwalamy na uruchomienie reakcji stresowej.
Potem już nie ma odwrotu. Są tylko koszty!

O tym, jak efektywnie poskromić stres możesz przeczytać w artykule Jak radzić sobie ze stresem.